Hoe blijf je eigenlijk in evenwicht?

Al meerdere keren heb ik een blog geschreven over het evenwicht en hoe dat wordt opgebouwd en ontwikkeld via beweging. Hier kun je 2 blogs vinden over evenwicht en balans: In balans en Meer en meer in beweging. Dit keer gaat het oa over het evenwichtsorgaan. Het is een door mij vertaalde paragraaf uit het boek ‘The body has a mind of its own’ (vertaald zoiets als: ‘Het lichaam heeft haar eigen verstand’) wat is geschreven door 2 schrijvers die erop gericht zijn wetenschappelijk onderzoek leesbaar te maken voor het grote publiek, moeder Sandra Blakeslee en zoon Matthew Blakeslee. In hun boek beschrijven ze hoe er een lappendeken aan plattegronden in je hersenen moeten samenwerken. In deze paragraaf beschrijven ze hoe dat werkt met je evenwicht.

Evenwichtsorganen

‘Van al onze lichaamssensoren is het evenwichtszintuig het meest ondergewaardeerd. Je geeft er alleen aandacht aan als je je evenwicht dreigt te verliezen, wat normaal gesproken zelden voor komt. Als je de laatste tree mist, om je as draait of van de kade in een wiebelende boot springt, kun je ervaren dat je plotseling je evenwicht verliest. Maar als alles in orde is zul je je balans ook onmiddellijk weer terugvinden. Van al je sensoren is je evenwichtszin het meest ongrijpbaar. Je kunt je ogen aanwijzen, je oren, je huid en andere organen om de 5 primaire zintuigen te verklaren, maar balans is heel anders. Wat ‘balans’ ook is, het is moeilijk om het in je bewustzijn te brengen door erover na te denken. Je kunt het nooit uitschakelen. Het is er gewoon.

Balans is er altijd, want het gaat over hoe je met de zwaartekracht omgaat. Vanaf het moment dat je uit de warme drijvende wereld van je moeder komt, baad je je in de kracht van het zwaartekrachtsveld. Zwaartekracht oefent elk levend, ademend moment van je leven een aantrekkende werking uit op je lichaam.

In het begin ben je er hulpeloos tegen. Maar als je meer controle krijgt over je ledematen, ontdekt je dat je om kunt rollen en opeens zit. Je begint je lichaam te balanceren. Niemand bouwt een tweepotige stoel omdat dat te onstabiel is, maar jij, als mens, hebt leren lopen op twee benen door op de inwerking van de zwaartekracht op je hoofd, je lijf en je ledematen af te stemmen, te kalibreren. Al snel ben je in staat om te rennen.

Hoe bereik je evenwicht

Evenwicht bereik je door verschillende plattegronden in je hersenen te integreren, maar een waar je waarschijnlijk niet zoveel over weet is het vestibulair systeem. Precies zoals je ogen hebt om te zien en oren om te horen heb je drie kleine kanalen met “haartjes” in je binnenoren, die gespecialiseerd zijn in het waarnemen van zwaartekracht en versnelling.

De kanalen, of halfcirkelvormige kanalen, zijn buisjes gevuld met vloeistof, die in drie assen liggen: op en neer, links en rechts, naar voor en naar achter. Als je je hoofd beweegt zwiept de vloeistof in de halfcirkelvormige kanalen rond en kleine sensoren, haarcellen genoemd, registreren richting en snelheid van de beweging. Je hersenen gebruiken die informatie om een helder, driedimensionaal beeld te krijgen van de wereld om je heen en om uit te zoeken waar je hoofd heen beweegt in relatie tot de zwaartekracht.

Uiteraard kun je niet alleen met je hoofd je evenwicht vinden. De signalen van je vestibulair systeem worden geïntegreerd met andere sensorische systemen om een functionerend totaal lichaamsschema te krijgen. Bijvoorbeeld signalen uit je evenwichtsorganen in je oor gaan naar je ogen. Zodoende kun je je hoofd schudden terwijl je dit verhaal leest en toch de woorden blijven volgen. Je ogen verwerken de vestibulaire informatie zodat ze m.b.t. de bewegingen van je hoofd kunnen corrigeren. Vestibulaire signalen worden gemakkelijk geleid door aanraking.

Doe maar eens het volgende experiment: je staat vlak bij een muur op één been, laat je armen hangen en doe je ogen dicht. Merk wat er gebeurt. Dan doe je hetzelfde terwijl je met één vinger de muur aanraakt. Merk wat er deze keer gebeurt.

Niets geeft meer stabiliteit dan lichte aanraking en contact met de omgeving.

Vestibulaire informatie gaat ook naar je controlecentra voor overgeven in je hersenstam en naar hoger gelegen gebieden die betrokken zijn bij lichaamsbewustzijn, beweging, de ruimte rond je lichaam en die hele belangrijke: zelfbewustzijn.

Zoals je uit ervaring weet is onze balans dynamisch. De zwaartekracht is constant, maar je bent je voortdurend aan het bijstellen.

Zonder zwaartekracht

Als astronauten uit de ruimte terugkeren en diepe kniebuigingen maken, hebben ze het gevoel dat de grond onder hun voeten omhoog stuwt. Hun hersenen zijn aangepast aan de situatie zonder zwaartekracht en het kost tijd om weer terug aan te passen.

Als je de hele dag op een boot zit, op en neer deinend op de golven, voel je, als je weer aan land bent, je wiebelig omdat je vestibulair systeem nog steeds de beweging waarneemt. Sommige mensen worden zeeziek door een uitzonderlijk gevoelig vestibulair systeem.

Aan de andere kant zullen mensen die hun evenwichtsorgaan verloren hebben door een ongeluk of een ziekte, nooit meer zeeziek worden, hoe hard ze ook proberen. Zij kunnen zich aardig redden, maar zij moeten op hun ogen afgaan en hun contact met de grond, terwijl ze het moeilijk vinden om hun balans te houden in het donker en op zand.

Evenwicht en ouder worden

Maar de meest algemene reden waarom mensen hun evenwicht verliezen is ouderdom. Alle hersensystemen worden slechter met de leeftijd, samen met verslechterd zicht en verminderd gehoor. Maar er zijn manieren waarmee je evenwichtsproblemen kunt terugdraaien: behandel de voetzolen.

De voetzolen hebben contactsensoren die elke keer als je staat en druk op de grond zet, signalen omhoog sturen naar de hersenen. Om je in balans te houden worden deze signalen in hogere hersencentra gecombineerd met de informatie uit de beide vestibulaire systemen, de ogen en andere informatie over aanraking.

Receptoren worden minder scherp

Deze signalen kunnen vager worden als receptoren bij het ouder worden minder scherp worden. Diabetes en verminderde bloedcirculatie kunnen de voet zelfs gevoelsdoof maken. Je begint te zwalken. Maar James Collins, een biochemisch ingenieur op de universiteit van Boston, ontdekte dat als je een lichte vibratie geeft aan de voetzool – hij ontwierp daarvoor speciale zooltjes – je hersenen automatisch verminderde signalen weer op pikt. Met de inlegzooltjes staan mensen van tachtig weer net zo recht als mensen van twintig.

Je hebt echter niet per se elektronische hebbedingetjes nodig om je vestibulair systeem in orde te houden. Op kiezelstenen lopen heeft hetzelfde resultaat. Studies in Europa hebben aangetoond dat, als je regelmatig op kiezels loopt, je balans minder snel achteruitgaat dan wanneer je altijd op de stoep loopt. De Chinezen weten dat al eeuwen. Ga naar een park in welke stad ook in China en je vindt er duizenden kiezelstenen in prachtige patronen. Mensen trekken hun schoenen uit en lopen over de kiezelstenen om een betere gezondheid te bereiken. De wetenschap over de verschillende landkaarten in je hersenen (bodymaps) legt uit hoe het werkt.’

Uit: The body has a mind of its own – Sandra Blakeslee and Matthew Blakeslee

Vertaling: Tjitske de Boer